Mirosław Senejko

Gerundio - morfologia

GERUNDIO - czyli imiesłów przysłówkowy

GERUNDIO jest formą bezosobową czasownika (nie odmienia się przez osoby), odpowiadającą w języku polskim tzw. imiesłowowi przysłówkowemu, czyli wyrazom zakończonym na -ąc (robiąc) lub -wszy, -łszy (zrobiwszy, zjadłszy). Analogicza forma werbalna (czasownikowa) występuje w wielu innych językach indoeuropejskich, a jednym z jej przykładów może być angielskie doing czy speaking, etc. Przyglądając się angielskim formom imiesłowu przysłówkowego, z pewnością domyślają się Państwo, jakie może być zastosowanie hiszpańskiego GERUNDIO, jednak zanim omówimy je solemnie, przyjrzyjmy się jego budowie oraz podziałowi na wariant prosty i złożony.

Budowa hiszpańskiego GERUNDIO

Gerundialna forma czasownikowa dzieli się na tzw.

a) gerundio simple (imiesłów przysłówkowy współczesny) – w języku polskim są to formy zakończone na -ąc. Nazywa się on współczesny, bowiem dotyczy czynności wykonywanych aktualnie, równocześnie z innymi, zatem niejako: współcześnie.

Wszystkie czasowniki tworzą formy gerundialne proste poprzez pozbycie się końcówki bezokolicznika (-AR, -ER, -IR) oraz dodanie do tematu końcówek: -ando lub -iendo w zależności od koniugacji.

tu wklej zdjecie

Formy imiesłowowe wypisane w tabeli są formami regularnymi. Zdarzyć się jednak może, że spotkamy się z formą nieregularną, mającą oboczność ortograficzną lub samogłoskową (o obocznościach ortograficznych i samogłoskowych w temacie czasownika mogą Państwo przeczytać również na podstronie PRESENTE DE INDICATIVO).

Oboczności w temacie form GERUNDIO, dzielą się więc na:

– samogłoskowe – dotyczące jedynie czasowników 3. koniugacji, w których w drugiej sylabie od końca (licząc od formy bezokolicznika) zachodziły alternacje (wymiany) E:IE lub E:I albo dyftongacja O:UE (sentir – siento; pedir – pido; dormir – duermo). Takie czasowniki w formie GERUNDIO mają następującą wymianę:

sentir – sintiendo (zamiast: sentiendo)

pedir – pidiendo (zamiast: pediendo)

dormir – durmiendo (zamiast: dormiendo)

– ortograficzne – dotyczą głównie wymiany grafemu I na grafem Y, w celu uniknięcia tzw. tryftongu (w umownym skrócie: trzech samogłosek obok siebie).

leer – leyendo (zamiast: leiendo)

huir – huyendo (zamiast: huiendo)

Uwaga: Zasada wymiany grafemu Y na I dotyczy WSZYSTKICH FORM CZASOWNIKOWYCH (bez względu na czas gramatyczny), w których - w konsekwencji odmiany przez osoby - znajdą się w bezpośrednim sąsiedztwie trzy samogłoski. Środkową samogłoską będzie wówczas zawsze głoska i, którą obligatoryjnie musimy zamienić na y!

----------------------------------------------------------------------------------------

b) gerundio compuesto (imiesłów przysłówkowy uprzedni) – w języku polskim są to formy zakończone na -wszy lub -łszy. Nosi nazwę uprzedni z uwagi na denotację czynności wykonanych tuż przed innymi czynnościami dokonanymi, zatem: wykonanych uprzednio.

Hiszpański imiesłów przysłówkowy złożony zbudowany jest z CZASOWNIKA POSIŁKOWEGO HABER, występującego w formie GERUNDIO SIMPLE (zawsze: habiendo), oraz z drugiej bezosobowej formy czasownika o nazwie PARTICIPIO PASADO (imiesłów przymiotnikowy), będącej nośnikiem sensu.

tu wklej zdjęcie

O tym, czy forma ta jest regularna lub nie, decyduje drugi jej człon, tzw. PARTICIPIO PASADO. Tylko on bowiem może przybierać wariant nieregularny.

Gerundio - zastosowanie

Zastosowanie GERUNDIO SIMPLE

Zastosowanie 1:

GERUNDIO jako typowy imiesłów przysłówkowy

Mimo iż hiszpańskie GERUNDIO SIMPLE w uzusie językowym (w powszechnym użyciu) występuje nie tylko w funkcji przysłówkowej (adwerbialnej), ale również przymiotnikowej (adjektywnej), znamienity hiszpański językoznawca z Uniwersytetu w Madrycie, prof. Ramón Saramiento, wyraźnie podkreśla, że poprawnie używane gerundio za każdym razem winno denotować akcję równoczesną lub „dopiero co zakończoną” w stosunku do akcji wyrażonej przez osobową formę czasownika, której gerundio to towarzyszy. Zobaczmy:

Quitándose el collar que llevaba al cuello, se lo puso a su hermana.

(Zdejmując naszyjnik, który miał na szyi, nałożył go swojej siostrze.)

[Obie akcje są niemal równoczesne. Akcja wyrażona przez gerundio jest uprzednia jedynie o „ułamek sekundy” w stosunku do późniejszej akcji.]

Pedro hacía los deberes de clase, escuchando la música.

(Piotr robił zadanie domowe, słuchając muzyki.)

[Obie akcje są równoczesne]

Takie zastosowanie GERUNDIO jest całkowicie poprawne i rekomendowane przez Real Academia Española!

Zastosowanie 2:

GERUNDIO jako anakolut składniowy

Zdarza się często w języku hiszpańskim, że powstają zdania typu:

A los sesenta años, en 1607, emigró a América, muriendo en México, en 1614.

(Dosł. W wieku sześćdziesięciu lat, w 1607, wyemigrował do Ameryki, umierając w Meksyku, w 1614.)

Konstrukcje takie są nagminne, jednak niepoprawne składniowo. GERUNDIO może bowiem wyrażać akcje równoczesne lub dopiero co zakończone, z kolei w powyższym zdaniu wyraża ono akcję późniejszą.

Zastosowanie 3:

GERUNDIO jako imiesłów przymiotnikowy, tzw. gerundio adjektywne

Zdarza się również bardzo często, że forma gerundialna przejmuje funkcję przymiotnika. Ma wówczas status adjektywny (przymiotnikowy) oraz pojawia się po określanym przez nią rzeczowniku. Konstrukcje te nie są jednak poprawne we wszystkich przypadkach i stanowią kalkę z języka francuskiego. Szerzej o nich w podręczniku ESCÁNDALO VERBAL.

Vi (a) los pájaros cantando = Vi (a) los pájaros que cantaban.

(Widziałem śpiewające ptaki = Widziałem ptaki, które śpiewały.)

Zastosowanie 4:

W peryfrazach werbalnych

W końcu ostatnie, i być może najważniejsze z punktu widzenia uczącego się, zastosowanie omawianej formy ma związek z tworzeniem jednej z podstawowych peryfraz werbalnych (PERÍFRASIS VERBAL), w tym wypadku „czegoś”, co na wzór języka angielskiego zwykło się błędnie nazywać m.in. „czasem teraźniejszym ciągłym”.

Konstrukcja ta jest powszechnie używana, lecz jej stosowanie nie jest obligatoryjne (obowiązkowe). Jest niemalże kalką angielskich czasów ciągłych. a tworzymy ją za pomocą czasownika posiłkowego ESTAR (odmienionego w jednym z czasów prostych) oraz formy gerundio simple pożądanego czasownika. Spójrzmy:

Doña Puri se está confesando en un confesionario vacío.

(Pani Puri spowiada się w pustym konfesjonale.)

[Tutaj konstrukcja ta odpowiada angielskiemu present continouos.]

El cura ayer estuvo bebiendo toda la noche, pues no ha podido venir al confesionario hoy.

(Ksiądz wczoraj całą noc pił, więc nie mógł dziś przyjść do konfesjonału.)

[Tutaj konstrukcja odpowiada angielskiemu past continouos.)

Zastosowanie GERUNDIO COMPUESTO

GERUNDIO COMPUESTO (w języku polskim – imiesłów przysłówkowy uprzedni: wszedłszy, zrobiwszy, powiedziawszy) jest dziś bardzo rzadko używany w języku kastylijskim. Spotyka się go głównie w literackim rejestrze językowym. W mowie potocznej zastępuje go najczęściej konstrukcja al + bezokolicznik, o której za moment...

Zobaczmy najpierw, jak wygląda klasyczne (nieco już archaiczne) zdanie z typowym imiesłowem uprzednim:

Doña Puri, habiendo entrado en la iglesia, su puso a rezar.

(Pani Puri, wszedłszy do kościoła, zaczęła się modlić.)

Habiendo bebido toda la cerveza, cayó al suelo y se durmió.

(Wypiwszy całe piwo, upadł na podłogę i zasnął.)

Obecnie zdania powyższe użytkownik języka hiszpańskiego skonstruuje za pomocą alternatywnej i powszechnej w użyciu konstrukcji peryfrastycznej (PERÍFRASIS VERBAL) złożonej głównie z:

al + bezokolicznik złożony (INFINITIVO COMPUESTO)

Al haber entrado en la iglesia, Puri se puso a rezar.

(Wszedłszy do kościoła, Puri zaczęła się modlić.)

Al haber bebido toda la cerveza, se cayó al suelo y se durmió.

(Wypiwszy całe piwo, upadł na podłogę i zasnął.)

lub z:

al + bezokolicznik prosty (INFINITIVO)

(konstrukcja ta jednak właściwie odpowiada imiesłowowi współczesnemu, zatem wyrazom: wchodząc, robiąc, mówiąc)

Al entrar en la iglesia, Puri se puso a rezar.

(Wszedłszy lub wchodząc do kościoła, Puri zaczęła się modlić.)

Al beber toda la cerveza, se cayó al suelo y se durmió.

(Wypiwszy lub pijąc całe piwo, upadł na podłogę i zasnął.)